برج آزادی یکی از نمادهای شهر تهران است که در سال ۱۳۴۹ خورشیدی به دست معمار ایرانی، حسین امانت∗[۱][۲][۳]، با نام برج شهیاد آریامهر، به دستور فرح پهلوی[نیازمند منبع]برای یادبود جشنهای ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران طراحی و ساختهشد. این برج، پس از انقلاب ۱۳۵۷ به نام «برج آزادی» معروف گردیدهاست.
برج آزادی در ایران، نمونهای از نماد و نشانههای شهری است که معماری شاخص آن، تلفیق طاقهای معماری پیش از اسلام (دوره هخامنشیان و ساسانیان[۴]) و بعد از اسلام و تبدیل آن به نمادی زیبا به لحاظ معماری است. در این طرح، معمار حتی به جزئیات اجرای بنا و نحوه چیدمان سنگهای نما دقت وافری مبذول داشته تا در نهایت جز جز اجزا به کل واحدی بدل گردند.∗
برج آزادی به صورت یک تندیس ساخته شدهاست و به عنوان یک نماد شهری مورد توجهاست.[۵] بر پایه نظرسنجیهای انجام شده اکثریت شهروندان تهرانی برج آزادی را به عنوان نماد شهر تهران معرفی کردهاند.[۶]
تاریخچه برج آزادی به سال ۱۳۴۵ خورشیدی بر میگردد. در این سال طرح یک نماد شناسایی ایران میان معماران ایرانی به مسابقه گذاشته شد و در پایان طرح مهندس حسین امانت بیست و چهار ساله[۷] و دانشآموخته دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران برنده و برای ساخت برگزیده شد. عملیات ساخت برج آزادی در یازدهم آبان ۱۳۴۸ خورشیدی آغاز شد و پس از بیست و هشت ماه کار، در ۲۴ دیماه ۱۳۵۰ با نام برج شهیاد به بهره برداری رسید.[۸]
در جشن گشایش این برج که در سمت غرب شهر تهران جای دارد، محمدرضا شاه پهلوی و همسرش شهبانو فرح پهلوی حضور داشتند و منشور حقوق بشر کوروش بزرگ (نخستین نوشته حقوق بشر از کوروش کبیر، پادشاه هخامنشی) برای نخستین بار در این مکان پردهبرداری شد.[۸]
در کوران انقلاب ایران (۱۳۵۷) اجتماعاتی در این میدان برپا میشد و پس از پیروزی انقلاب نیز برنامه پیشواز از آیتالله خمینی در بازگشت از پاریس به تهران در این میدان انجام شد و نام آن نیز از میدان شهیاد به میدان آزادی دگرگون شد.[۴] در هنگام انقلاب شعارهایی بر روی پایههای برج نوشته شد. (نوشتن شعار به بنا صدمه میزند)[نیازمند منبع]
در هفتههای پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم ایران، میدان آزادی محل گردهمایی برخی از معترضان به نتایج انتخابات بودهاست و دوباره شعارهایی بر روی پایههای برج نوشته شد
معماری برج آزادی
معماری برج آزادی تلفیقی از معماری دوران هخامنشی، ساسانی و دوره اسلامی است. این بنای سه طبقه دارای چهار آسانسور و دو راه پله و ۲۸۶ پلکان است. در محوطه زیرین آزادی چندین سالن نمایش، نگارخانه، کتابخانه، موزه و... قرار دارد. طول این بنا ۶۳ متر، ارتفاع آن از سطح زمین ۴۵ و ارتفاع از کف موزه ۵ متر است.[۹] گفته میشود در ساخت برج آزادی چهل و شش هزار قطعه سنک بریده و پرداخت شده به کار رفتهاست.
حسین امانت میگوید: «این بنا به گذشتههای درخشان تاریخ ایران نظر دارد؛ به دورانی که ایران در ادبیات، هنر، معماری، صنایع دستی، علوم مختلف و خیلی چیزهای دیگر سرآمد بود. من میخواستم جمع بندی خودم از اینها را در آزادی ارائه کنم تا اگر کسی از خارج میآید یا حتی مردم ایران بدانند که این اثر به کجا و به کدام فرهنگ مربوط میشود.»
«در این بنا، قوس اصلی وسط برج، نمادی از طاق کسری مربوط به دوره پیش از اسلام (دوره ساسانی) است و قوس بالایی که یک قوس شکستهاست از دوران بعد از اسلام و نفوذ اسلام در ایران حرف میزند. رسمی سازیهایی که بین این دو قوس را پر میکند، خیلی ایرانی است و من آن را از گنبد مساجد ایران الهام گرفتهام. اساسا تکنیک گنبد سازی در ایران خیلی جالب است و شما در هر مسجدی که میروید، یک چیز تازهای میبینید. در این گنبدها که نشانه نبوغ ایرانی است، معماران قدیم از قاعده مربع بنا وارد دایره گنبد شدهاند و این کار را با کمک رسمی بندیها و مقرنس کاریهای بسیار زیبا انجام دادهاند. در برج آزادی هم همین کار انجام شده. هندسه بنا یک هندسه مربع مستطیل است که از روی چهار پایه خود میچرخد و ۱۶ ضلعی میشود و بالاخره به صورت یک گنبد شکل میگیرد. البته شما این گنبد را از بیرون نمیبینید، اما از داخل برج قابل مشاهدهاست.»[۷]
«دو طبقه داخل برج، یکی بالای قوس طاق اصلی و دیگری زیر گنبد است که با آسانسور به آن میرسید. این طبقه که به عنوان نمایشگاه طراحی شده با گنبدی از بتن سفید پوشیده شده. این گنبد مقرنس ایرانی را به نوع تازهای اجرا میکند و ارتفاع آن از بام آزادی بیرون میزند و از بام دیده میشود که با کاشیهای فیروزهای معرق ایرانی پوشیده شدهاست. مصرف بتن سفید در این قسمت و در سالن پذیرایی آن، در آن زمان یک کار جدیدی در ایران بود.»[۷]
«این بنا سنگهایی دارد که در قسمت پایین برج 3.2 متر طول و 1.6 متر ارتفاع دارند و کار دست سنگتراشان است» «این سنگها با بتن و آهن ضد زنگ به هم چسبیدهاند و پشت آنها یک سطح خشن است که روی آن نلغزند. ولی هر سنگی کنار سنگ دیگر با یک ماده قابل انعطاف بندکشی شدهاست. چیزی شبیه به لاستیک که قابل انعطاف است. مادهای است به نام FlEXIBLE SEALANT .»[۷]
فضای داخلی برج
نقشهای داخلی برج، تلفیقی از سنت و مدرنیسم است به خصوص سقف طبقه دوم. در ورودی برج، هریک از لنگههای سنگی درها، حدود 5/3تن وزن دارد. جنس این سنگها از گرانیت است. برج دو آسانسور دارد که از دیوارههای برج بالا میروند. آسانسور اول دو طبقه را طی میکند و به سقف سیمانی میرسد سپس از آسانسور دوم استفاده میشود. هیچ یک از سقفها بسته نیستند و همه آنها به فضای بالاتر راه مییابند.[۱۰]
معماری میدان
به گفته حسین امانت: «نقوشی که در میدان هست و باغچهها و گل کاریها را شکل میدهد، از طرح داخلی گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان الهام گرفته شده؛ منتها هندسه دایره گنبد تبدیل به بیضی شدهاست. روابط لگاریتمی جالبی در هندسه و ابعاد گنبد مسجد شیخ لطف الله هست که دانش عمیق ریاضی معماران ایران در دورههای گذشته را نشان میدهد.»[۷]
«طرح آب نما و فوارهها هم ملهم از باغهای ایرانی است. همین طور شیب میدان با دقت و به منظور خاصی طراحی شده، حد ارتفاع برج آزادی ۴۵ متر است؛ چون نزدیک فرودگاه مهرآباد قرار گرفته و نمیشود بلندتر از این ساخت. ولی من میخواستم وقتی به بنا نزدیک میشوید به طرف بالا بروید، در حالی که بالا بردن بنا ممکن نبود. ما برای این که مشکل ارتفاع را حل کنیم، یک سرازیری در میدان بوجود آوردیم. یعنی شما از طرف فرودگاه که وارد میدان میشوید به شکل سرازیر به برج نزدیک میشوید و میرسید به آن آب نمای دایره شکل و وقتی به بنا نزدیک میشوید، دوباره بالا میآیید. زمین زیر برج کاملا صاف است. این صافی و آن شیب میدان وقتی به هم میرسند، خطهای قوسی جالبی را ایجاد میکنند.»[۷]
او معمار برج آزادی
حسین امانت (زاده ۱۳۲۱ خورشیدی) طراح و معمار و از بهائیان[۱][۲][۳] کانادائی-ایرانی است. حسین امانت دانشآموخته دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران است.
او معمار برج آزادی است[۴][۵][۶][۷][۸][۹] که به مناسبت یادبود جشنهای ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران و به عنوان نمادی از «ایران مدرن» و نشانی از «دروازه تمدن بزرگ» در سده ی بیستم ساخته شد[۱۰] و هم چنین آرشیتکت و طراح ساختمانهای اولیه ی دانشگاه صنعتی شریف و بسیاری از سازه های دیگر در ایران و جهان میباشد.[۱۱].
پس از پروژه پیروزمندانه ی برج آزادی که تا پیش از انقلاب برج شهیاد نامیده میشد و دانشگاه صنعتی آریامهر(شریف)، نظارت و سرپرستی ساخت موزه بزرگ پاسارگاد در نزدیکی آرامگاه کوروش کبیر به او واگذار شد.[۱۲] امانت هم چنین معمار و طراح شماری چند از مراکز صنایع دستی، مدرسه، کتابخانه و حتی یک شهرک تفریحاتی در ساحل دریای خزر بودهاست. او بعدها با گسترش کار خویش بناهایی در بیرون از کشور را نیز طراحی نمود، از آن دست، بنای سفارت ایران در شهر پکن، پایتخت جمهوری خلق چین که متمایزترین سفارتخانه ناحیه دیپلماتیک در پکن است.[۱۳]
از دیگر سازههای طراحی شده به دست وی میتوان به این موردها اشاره کرد:
- ساختمان ابن سینا در دانشگاه صنعتی شریف (آریامهر پیشین) در سال ۱۳۵۴،[۱۴]
- ساختمان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری (مرکز صنایع دستی پیشین)، کامل شده در سال ۱۳۶۳
- ساختمان سفارت ایران در پکن (کامل شده در سال ۱۳۶۲)[۱۵]،
- مرکز بهائیان در ویرجینیا آمریکا[۱۶]،
- مرکز بهائیان در تگزاس آمریکا[۱۷]،
- ساختمان مقر بیت العدل اعظم، از ساختمان های حول مقام اعلی، بارگاه باب در حیفا[۴]،
- دارالتبلیغ بینالمللی از ساختمانهای حول قوس مقام اعلی،
- محفظه آثار بهائی از ساختمانهای حول قوس مقام اعلی،
- مشرقالاذکار در ساموآ
امانت دانشآموخته دانشگاه تهران است
با تشکر از بچه های لکستان.........
نظرات شما عزیزان:
ادامه مطلب